(Re)Conceptualizando la Renovación Pedagógica en España. Una Revisión SistemáticaUma revisão sistemática

  1. Beneyto-Seoane, Mar
  2. Carrete-Marín, Núria
  3. Arregi-Murgiondo , Xabier
  4. Domigo-Peñafiel, Laura
Journal:
REICE: Revista Iberoamericana sobre Calidad, Eficacia y Cambio en Educación

ISSN: 1696-4713

Year of publication: 2023

Issue Title: Legado y Actualidad de la Renovación Pedagógica: Una Perspectiva Crítica

Volume: 21

Issue: 2

Pages: 9-30

Type: Article

DOI: 10.15366/REICE2023.21.2.001 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openDialnet editor

More publications in: REICE: Revista Iberoamericana sobre Calidad, Eficacia y Cambio en Educación

Abstract

As a result of the political and social changes and movements of recent years, and in order to respond to the challenges of today's society, schools have found it necessary to renew their educational practices and pedagogical approaches. In view of this situation, this study aims to identify what Pedagogical Renewal (PR) is in Spain today. Specifically, the article aims to reconceptualize PR today from the socio-historical context, teachers' testimonies, terminology and current theoretical references, and also from educational practices. To this end, a systematic review has been carried out following the PRISMA guidelines from the initial selection of 498 publications from Scopus, WoS and Google Scholar, filtered according to inclusion criteria, obtaining a final sample of 77 articles. The main results show that there is no exact definition of PR, but there are key elements that have been maintained over time, such as the need for educational improvement and the link to pedagogical currents, which allow us to identify the foundations of PR today. In conclusion, the traces of PR from the beginning of the 20th century are still present in Spain, although with different nuances and forms.

Bibliographic References

  • Aguilar Vallés, J. (2014). Escoles d’estiu. plans de formació i moviments de renovació pedagògica. Perspectiva Escolar, 376, 28-35.
  • Aguilar Vallès, J., Domènech, J., Muñoz Moreno, I., Coma Ainsa, J. y Aymerich Balagueró, R. (2011). Un recorregut pels darrers vint-i-cinc anys de renovació pedagògica a Catalunya. Guix: Elements D'acció Educativa, 380, 16-22.
  • Asociación de Maestros Rosa Sensat. (2015). La renovació pedagògica ahir i avui. Perspectiva Escolar, 382, 44-51.
  • Aymerich, R. y Muñoz, I. (2010). Educació és participació a la 25a Trobada estatal de moviments de renovació pedagògica. Guix: Elements D'acció Educativa, 362, 6-9.
  • Balsells, M., Majó Masferrer, F. y Manzano, R. (2011). Mirades de la renovació pedagògica: d’un present complex a un futur incert. Guix: Elements D'acció Educativa, 380, 35-39.
  • Benítez, M., Rodríguez Testal, J. F. y Torrado Herrera, M. (2021). Eficacia de un programa de innovación docente en el rendimiento, la adquisición de competencias específicas y la autoevaluación del alumnado. Revista Iberoamericana de Evaluación Educativa, 14(1), 191-208. https://doi.org/10.15366/riee2021.14.1.011
  • Biota, I. y Zabaleta, I. (2018). La renovación pedagógica al servicio de la escuela pública vasca: El colectivo Adarra. En P. Dávila (Coord.), El profesorado y la renovación pedagógica en el País Vasco (pp. 85-129). Delta Publicaciones.
  • Bolaño, U. (2015). A educación en valores na institución libre de ensinanza en España: ética e estética. Sarmiento: Revista Galego-Portuguesa de Historia da Educación, 19, 129-144. https://doi.org/10.17979/srgphe.2015.18-19.0.4046
  • Carbonell, J. (2008). Los significados del cambio y los caminos de la innovación. Propuesta Educativa, 29, 8-18.
  • Casas Ros, T. y Muñoz, I. (2011). Vint-i-cinc anys impulsant la renovació pedagògica. Guix: Elements D'acció Educativa, 380, 12-15.
  • Cumpston, M., Li, T., Page, M. J., Chandler, J., Welch, V. A., Higgins, J. P. y Thomas, J. (2019). Updated guidance for trusted systematic reviews: A new edition of the Cochrane handbook for systematic reviews of interventions. Cochrane Library. https://doi.org/10.1002/14651858.ED000142
  • Díez-Gutiérrez, E. J. (2018). Neoliberalismo educativo. Otra educación es posible. Octaedro.
  • Domènech Francesch, J. (2015). Renovar des de l’escola. Perspectiva Escolar, 382, 34-38.
  • Domínguez Rodríguez, J. (2016). La renovación pedagógica: Del instruccionismo intelectualista al holismo educativo. Tendencias Pedagógicas, 27, 43-76. https://doi.org/10.15366/tp2016.27.001
  • Escudero, J. M., Martínez-Domínguez, B. y Nieto, J. M. (2018). Las TIC en la formación continua del profesorado en el contexto español. Revista de Educación, 382, 57-80. https://doi.org/10.4438/1988-592X-RE-2018-382-392
  • Esteban, S. (2016). La renovación pedagógica en España: Un movimiento social más allá del didactismo. Tendencias Pedagógicas, 27, 259-284. https://doi.org/10.15366/tp2016.27.012
  • Esteve, M. (2016). El compromís amb la renovació pedagògica. Aloma: Revista de Psicologia, Ciències de L'educació i de l'Esport, 34(1), 15-21. https://doi.org/10.51698/aloma.2016.34.1.15-21
  • Febrer, I. y Tort, A. (2015). Renovar des de la formació. Decàleg a quatre mans. Perspectiva Escolar, 382, 39-43.
  • Feu-Gelis, J. y Torrent, A. (2019). Innovation in the context of educational change and mirages. En M. Peter y R. Heraud (Eds.), Encyclopedia of educational innovation (pp. 173-188). Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-13-2262-4_34-1
  • Feu-Gelis, J. y Torrent, A. (2020). Aproximació al tercer impuls de renovació pedagògica, entre l’adaptació inevitable i la resistència transformadora. Temps d'Educació, 59, 237-254.
  • Gallego Herrera, J. C. y Ros Calsina, M. (2015). Condicions de treball, renovació pedagògica i política educativa. Perspectiva Escolar, 382, 27-33.
  • Garcés M. (2020). Escola d’aprenents. Galàxia Gutenger.
  • García Gómez, R. J. y Escudero, J. M. (2021). Innovación educativa. REICE. Revista Iberoamericana Sobre Calidad, Eficacia y Cambio en Educación, 19(4), 5-12.
  • Hernández Díaz, J. M. (2018). Los movimientos de renovación pedagógica (MRP) en la España de la transición educativa (1970-1985). Historia de la Educación: Revista Interuniversitaria, 37, 257-284. https://doi.org/10.14201/hedu201837257284
  • Hernández Huerta, J. L. y Gómez Sánchez, A. M. (2016). Debating education and political reform: The Freinet movement and democratisation in Spain (1975-1982). História da Educação, 20(49), 95-122. https://doi.org/10.1590/2236-3459/61932
  • Lorenzo Lacruz, J. (2014). Los movimientos de renovación pedagógica “Aula libre” (1975-2000): Contexto, discursos y prácticas [Tesis de Doctorado]. Universidad de Zaragoza.
  • Lorenzo Lacruz, J. (2016). Renovación pedagógica en Aragón: Estudio de caso del movimiento de renovación pedagógica “Aula libre” entre 1975 y 2012. Tendencias Pedagógicas, 27, 201-230. https://doi.org/10.15366/tp2016.27.009
  • Marqués-Sureda, S. (2011). Els mestres públics gironins i la renovació pedagògica: de la dictadura a la democràcia (1971-1994). Educació i Història: Revista d'Història de l'Educació, 18, 137-159. https://doi.org/10.2436/20.3009.01.88
  • Medina-García, M., Higueras-Rodríguez, L. y García-Vita, M. (2021). Educación superior inclusiva y autonomía pedagógica: Análisis en dos contextos iberoamericanos. REICE. Revista Iberoamericana sobre Calidad, Eficacia y Cambio en Educación, 19(2), 55-72. https://doi.org/10.15366/reice2021.19.2.004
  • Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J. y Altman, D. G. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: The PRISMA statement. PLoS Medicine, 6(7), e1000097. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1000097
  • Molina-Galván, M. D. (2010). La práctica viva y la experiencia colectiva de la renovación pedagógica. Historia de vida del MRP del País Valencià-Gonçal Anaya [Tesis de Doctorado]. Universitat de València.
  • Molina-Galván, M. D. (2011). Investigar la práctica viva de la renovación pedagógica. Duoda: Revista d'Estudis Feministes, 40, 112-127.
  • Monés i Pujol-Busquets, J. (2012). La renovació pedagògica a la postguerra en Catalunya (1950-1980). Sarmiento: Revista Galego-Portuguesa de Historia da Educación, 16, 57-71. https://doi.org/10.17979/srgphe.2012.16.0.4089
  • Montanares, E., González-Marilicán, M., Llancavil, D. y Vásquez Leyton, G. (2022). Enseñanza de la historia, y el conflicto. Una revisión teórica. Revista Internacional de Educación para la Justicia Social, 11(1), 119-131. https://doi.org/10.15366/riejs2022.11.1.007
  • Moscoso, P. (2011). Un acercamiento a los movimientos de renovación pedagógica a partir de las rupturas epistemológicas de los nuevos movimientos sociales. Estudios Pedagógicos, 37(1), 255-267. https://doi.org/10.4067/S0718-07052011000100014
  • Novoa, A. (2009). Para una formación de profesores construida dentro de la profesión. Revista de Educación, 350, 203-218.
  • Ortega-Sánchez, D. (2022). ¿Las mujeres fueron importantes en la historia? Roles y escenarios de acción social en las narrativas del alumnado de educación primaria. Revista Internacional de Educación para la Justicia Social, 11(1), 293-309. https://doi.org/10.15366/riejs2022.11.1.016
  • Ortiz de Santos, R., Torrego, L. y Santamaría-Cárdaba, N. (2018). La democracia en educación y los movimientos de renovación pedagógica: evaluación de prácticas educativas democráticas. Revista Internacional de Educación para la Justicia Social, 7(1), 197-213. https://doi.org/10.15366/riejs2018.7.1.010
  • Page, M. J., McKenzie, J. E., Bossuyt, P. M., Boutron, I., Hoffmann, T. C., Mulrow, C. D., Shamseer, L., Tetzlaff, J. M., Akl, E. A., Brennan, S. E., Chou, R., Glanville, J., Grimshaw, J. M., Hróbjartsson A., Lalu, M. M., Li, T., Loder, E. W., Mayo-Wilson, E., McDonald, S., … y Moher, D. (2021). The PRISMA 2020 statement: An updated guideline for reporting systematic reviews. Systematic Reviews, 10(1), 1-11. https://doi.org/10.1186/s13643-021-01626-4
  • Pericacho, F. J. (2014). Pasado y presente de la renovación pedagógica en España (de finales del Siglo XIX a nuestros días). Un recorrido a través de escuelas emblemáticas. Revista Complutense de Educacion. 25(1), 47-67. https://doi.org/10.5209/rev_RCED.2014.v25.n1.43309
  • Pericacho, F. J. (2015). Collectius, centres i iniciatives de renovació pedagògica actuals a espanya. senyes d’identitat i ideari pedagògic. Temps d’Educació, 48, 71-90.
  • Pericacho, F. J. (2016). Actualidad de la renovación pedagógica. Popular.
  • Pericacho, F. J. y Andrés-Candela, M. (2018). Actualidad de la renovación pedagógica en la comunidad de Madrid: Un estudio a través de centros escolares representativos. Educaçao e Pesquisa: Revista da Faculdade de Educação da Universidade de São Paulo, 44(1), 57-89. https://doi.org/10.1590/S1678-4634201844174543
  • Pinto Delgado, J. M. (2016). Los movimientos de renovación pedagógica de la Comunidad de Madrid. Análisis de su influencia en el desarrollo profesional docente [Tesis de Doctorado] Universitat de Valladolid.
  • Poch-Comas, A. (2014). Els moviments de renovació pedagògica sempre han mirat cap al futur. Perspectiva Escolar, 373, 6-10.
  • Prats Gil, E. (2015). Una mirada internacional a la renovació pedagògica. Perspectiva Escolar, 382, 20-26.
  • Pujol y Fabrelles, D. (2015). Els grups de renovació pedagògica, avui. Revista de Girona, 322, 30-37.
  • Ramos Zamora, S. y Pericacho, F. J. (2015). Una propuesta de innovación docente para enseñar historia de la renovación pedagógica en la universidad. Educació i Història: Revista d'Història de l'Educació, 26, 65-88.
  • Rogero, J. (2010). Movimientos de renovación pedagógica y profesionalización docente. Revista Latinoamericana de Educación Inclusiva, 4(1), 141-166.
  • Segovia, B. (2017). Los movimientos de renovación pedagógica. Un modelo de formación del profesorado comprometido en la defensa de la escuela pública. E-CO: Revista Digital de Educación y Formación del Profesorado, 14, 450-468.
  • Soler Mata, J. (2015). Vint mestres i pedagogues catalanes del segle XX: Un segle de renovació pedagògica a Catalunya. Rosa Sensat.
  • Soler Mata, J. y Vilanou Torrano, C. (2018). Antecedentes y claves para comprender la evolución de la pedagogía contemporánea. En J. Soler Mata y E. Collelldemont Pujadas (Coords.), Pedagogías y prácticas educativas contemporáneas (pp. 9-34). Horsori,
  • Tyack, D. y Tobin, W. (1994). The “grammar” of schooling: Why has it been so hard to change? American Educational Research Journal, 31(3), 453-479. https://doi.org/10.3102/00028312031003453
  • Torrego, L. y Martínez Scott, S. (2018). Sentido del método de proyectos en una maestra militante en los movimientos de renovación pedagógica. Revista Electrónica Interuniversitaria de Formación del Profesorado, 21(2), 1-12. https://doi.org/10.6018/reifop.21.2.323181
  • Torrent, A. y Feu-Gelis, J. (2019). Les escoles en lluita els anys setanta a Barcelona: La Renovació Pedagògica amb perspectiva de classe. Educació i història: Revista d'Història de l'Educació, 34, 149-179. https://doi.org/10.1007/978-981-13-2262-4_34-1
  • Torrent, A. y Feu-Gelis, J. (2020). Educational change in Spain: Between committed renewal and innocuous innovation. Journal for Critical Education Policy Studies, 18(1), 253-298.
  • Varela-López, M.R. (2014). A innovacion educativa dende os movementos e as asociacións profesionais de renovación pedagóxica: A asociación de ensinantes de ciencias en Galicia. Boletín das Ciencias, 78, 53-76.
  • Villanueva, J. (2018). La renovació pedagògica a Catalunya. Eines per a l’Esquerra Nacional, 33, 6-15.